โรคกระดูกพรุน โรคกระดูกบาง (Osteoporosis and Osteopenia)

โรคกระดูกพรุน (Osteoporosis) และโรคกระดูกบาง (Osteopenia) คือ โรคเกิดจากมีมวลกระดูกลดต่ำลง จนเป็นปัจจัยเสี่ยง หรือ เป็นสาเหตุของกระดูก หักได้สูง เป็นโรคพบได้บ่อยมากโรคหนึ่ง เป็นโรคของผู้ใหญ่ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุผู้หญิงพบเกิดได้บ่อยกว่าผู้ชาย ปัจจุบันจัดเป็นอีกโรคที่เป็นปัญหาสาธารณ สุข รวมทั้งในประเทศไทยด้วย

โรคกระดูกพรุนหมายความว่าอย่างไร?

โรคกระดูกพรุน หมายถึง โรคที่มวลกระดูกของร่างกายลดต่ำกว่าค่ามวลกระดูกมาตรฐาน ซึ่งเรียกว่า ค่า ทีสกอร์ (ค่า T-score ในคนปกติ คือ ไม่ต่ำกว่า 1) ตั้งแต่ 2.5 เท่าของค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน (ค่า เอสดี หรือ SD, Standard devia tion) ขึ้นไป หรือ ทางแพทย์ใช้เขียนเป็นตัวเลขตั้งแต่ -2.5 เอสดีขึ้นไป

โรคกระดูกบางหมายความว่าอย่างไร?

โรคกระดูกบาง หมายถึง โรคที่มวลกระดูกของร่างกายลดต่ำกว่าค่ามาตร ฐาน แต่ยังไม่ต่ำถึงค่าที่เป็นโรคกระดูกพรุน ดังนั้นค่ามวลกระดูกของโรคกระดูกบาง จึงอยู่ในช่วง -1 ถึงน้อยกว่า -2.5 เอสดี

ซึ่งโรคกระดูกบางเมื่อปล่อยไว้โดยไม่รักษา จะมีการเสียมวลกระดูกเพิ่มขึ้น จนกลายเป็นโรคกระดุกพรุน แต่ในบางคนเป็นโรคกระดูกพรุนได้โดยไม่ผ่านการเป็นโรคกระดูกบางก่อน

ดังนั้น เรื่องต่างๆของโรคกระดูกบาง เช่น สาเหตุ ปัจจัยเสี่ยง อาการ และอื่นๆ จึงเช่นเดียวกับโรคกระดูกพรุน ซึ่งในบทนี้ต่อไป จะใช้คำว่า โรคกระดูกพรุน ซึ่งหมายรวมถึง กระดูกบางด้วย

โรคกระดูกพรุนเกิดได้อย่างไร?

กลไกการเกิดกระดูกพรุนที่แน่นอนยังไม่ทราบ แต่ในเบื้องต้นพบว่าเกิดจากการเสียสมดุลระหว่างเซลล์สร้างกระดูก และเซลล์ดูดซึมทำลายกระดูก ซึ่งการมีกระดูกที่แข็งแรง ต้องมีสมดุลระหว่างเซลล์ทั้งสองชนิดนี้เสมอ ซึ่งการเสียสมดุล เกิดได้จากหลายสาเหตุ คือ

•อายุ อายุที่มากขึ้น เซลล์ต่างๆจึงเสื่อมลง รวมทั้งเซลล์สร้างกระดูก การสร้างกระดูกจึงลดลง แต่เซลล์ทำลายกระดูกยังทำงานได้ตามปกติ หรือ อาจทำ งานมากขึ้น 

•ภาวะขาดฮอร์โมนเพศ ซึ่งเป็นฮอร์โมนช่วยการทำงานของเซลล์สร้างกระดูก ดังนั้น โรคกระดูกพรุนจึงพบได้บ่อยในผู้หญิง และโดยเฉพาะในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือนถาวร 

•ภาวะขาดอาหารสำหรับการสร้างกระดูกผู้สูงอายุมักขาดอาหารทั้งสามชนิดนี้ การขาดอาหารจะลดการสร้างมวลกระดูก และกระตุ้นให้เซลล์ทำลายกระดูกทำ งานสูงขึ้น อาหารสำคัญของการสร้างกระดูกคือ โปรตีน แคลเซียม และวิตามิน ดี ซึ่ง

•ขาดการออกกำลังกาย การเคลื่อนไหวออกกำลังกายจะกระตุ้นการทำ งานของเซลล์สร้างกระดูก และลดการทำงานของเซลล์ทำลายกระดูก ตรงกันข้าม เมื่อขาดการออกกำลังกาย เซลล์ทำลายกระดูกจะทำงานเพิ่มขึ้น 

•พันธุกรรม เพราะพบโรคได้สูงขึ้นในคนมีประวัติครอบครัวเป็นโรคนี้ 

•โรคต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการสร้างฮอร์โมนผิดปกติ เช่น โรคต่อมไท รอยด์ทำงานเกิน หรือโรคเนื้องอกต่อมใต้สมอง 

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคกระดูกพรุนมีอะไรบ้าง?

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคกระดูกพรุน คือ

•สูงอายุ โดยเฉพาะตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป 

•ผู้หญิง เพราะมีการหมดประจำเดือน (หมดฮอร์โมนเพศ) 

•ขาดอาหาร ดังกล่าวแล้ว 

•ขาดการออกกำลังกาย 

•สูบบุหรี่ เพราะสารพิษในควันบุหรี่ลดการทำงานของเซลล์สร้างกระดูก และยังเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดตีบ กระดูกจึงขาดอาหารจากขาดเลือดได้ อีกด้วย 

•การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะเป็นสาเหตุให้ขาดอาหาร 

•มีโรคเรื้อรังต่างๆที่ส่งผลถึงสุขภาพ ซึ่งรวมถึงสุขภาพของกระดูกด้วย เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง และโรคไขมันในเลือดสูง 

•มีพันธุกรรมที่คนในครอบครัวเป็นโรคนี้ 

โรคกระดูกพรุนมีอาการอย่างไร?

โดยทั่วไป โรคกระดูกพรุนไม่ก่ออาการ ยกเว้น เป็นปัจจัยเสี่ยงให้กระดูกหักได้ง่าย ซึ่งถ้าเกิดจากการขาดประจำเดือน มักเกิดกระดูกหักง่ายที่ปลายกระดูกแขน และเกิดการยุบตัวของกระดูกสันหลัง และ/หรือกระดูกสันหลังเสื่อม เกิดการปวดหลังเรื้อรัง ส่วนกระดูกพรุนจากสูงอายุ มักเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อกระดูกสะโพกหัก

แพทย์วินิจฉัยโรคกระดูกพรุนได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคกระดูกพรุน ได้จาก ประวัติอาการ ประวัติเจ็บป่วยต่างๆ ประวัติการออกกำลังกาย อายุ การตรวจร่างกาย และการตรวจมวลกระดูกด้วยเครื่องตรวจมวลกระดูก ซึ่งเป็นเครื่องเอกซเรย์พลังงานต่ำกว่าเอกซเรย์ในการตรวจโรคทั่วไป

ผลข้างเคียงจากโรคกระดูกพรุนมีอะไรบ้าง?

ผลข้างเคียงสำคัญของโรคกระดูกพรุน คือ กระดูกหักง่าย และอาการปวดหลังเรื้อรัง

โรคกระดูกพรุนรุนแรงไหม?

โรคกระดูกพรุน เป็นโรคเรื้อรังที่ถึงแม้ไม่ทำให้เสียชีวิต แต่เป็นเหตุให้คุณภาพชีวิตลดลงอย่างมาก จากผลข้างเคียงที่เกิดขึ้น โดยเฉพาะเมื่อกระดูกสะโพกหัก

รักษาโรคกระดูกพรุนได้อย่างไร?

แนวทางการรักษาโรคกระดูกพรุน คือ เพิ่มการทำงานของเซลล์สร้างกระดูก และหยุด หรือลดการทำงานของเซลล์ทำลายกระดูก ได้แก่ การกินวิตามิน เกลือแร่เสริมอาหารต่างๆ (ซึ่งควรเป็นการแนะนำขนาดรับประทานโดยแพทย์ เพราะวิตามินเกลือแร่ เมื่อกินมากเกินไปอาจเกิดโทษได้) การใช้ยาหยุด การทำงานของเซลล์ทำลายกระดูก การให้ฮอร์โมนต่างๆทั้งเพื่อเพิ่มการทำงานของเซลล์สร้างกระดูก และลดการทำงานของเซลล์ทำลายกระดูก และการออกกำลังกายตามควรกับสุขภาพ

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองเมื่อเป็นโรคกระดูกพรุน คือ การกินวิตามินเกลือแร่เสริมอาหาร และ/หรือ ยาต่างๆตามแพทย์แนะนำ การกินอาหารมีประโยชน์ 5 หมู่ครบ ถ้วนทุกวันในปริมาณพอเหมาะที่ไม่ทำให้เกิดโรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน การออกกำลังกายสม่ำเสมอตามควรกับสุขภาพ และหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่หลีกเลี่ยงได้ โดยเฉพาะบุหรี่ และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

ป้องกันโรคกระดูกพรุนได้อย่างไร?

การป้องกันโรคกระดูกพรุน คือ การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงดังกล่าวแล้วที่หลีกเลี่ยงได้ โดยเฉพาะ บุหรี่ และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ การออกกำลังกายสม่ำ เสมอตามควรกับสุขภาพ กินอาหารมีประโยชน์ 5 หมู่ให้ครบถ้วนทุกวัน การพบแพทย์เมื่อเริ่มเข้าสู่วัยกลางคน เพื่อการตรวจสุขภาพ ซึ่งอาจมีการตรวจมวลกระดูกด้วยโดยเฉพาะเมื่อเป็นสตรีในวัยหมดประจำเดือน แต่ทั้งนี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ และการเสริมอาหารด้วยวิตามินเกลือแร่ตามแพทย์แนะนำ

โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์ วว.รังสีรักษา และเวชศาสตร์นิวเคลียร์

บรรณานุกรม

1.Braunwald, E., Fauci, A., Kasper, L., Hauser, S., Longo, D., and Jameson, J. (2001). Harrison’s principles of internal medicine (15th ed.). New York: McGraw-Hill. 

2.Duque, G., and Troen, B. (2008). Understanding the mechanisms of senile osteoporosis: new facts for major geriatric syndrome. J Am Geriatr Soc, 56, 935-941. 

3.Khosla, S., and Melton III., L. (2007). Osteopiania. New Engl J Med, 356, 2293-2300. 

4.Osteoporosis. http://en.wikipedia.org/wiki/osteoporosis [2011, Oct 18].